Rynek gazu po kryzysie energetycznym 2022 roku

Rok 2022 zapisał się w historii europejskiego rynku energii jako okres bezprecedensowego kryzysu cenowego. Ceny gazu ziemnego na europejskich giełdach osiągnęły rekordowe poziomy przekraczające 300 EUR/MWh, co stanowiło niemal 15-krotny wzrost w porównaniu do średnich historycznych. Ta ekstremalna sytuacja była wynikiem splotu kilku czynników, w tym przede wszystkim ograniczenia dostaw z Rosji, niskich poziomów zapełnienia europejskich magazynów oraz globalnej rywalizacji o dostawy LNG.

Jednak pod koniec 2022 roku oraz na początku 2023 roku sytuacja zaczęła się stabilizować. Obecnie, w maju 2023 roku, możemy już pokusić się o bardziej wyważoną prognozę cen gazu na najbliższe miesiące i lata, szczególnie w kontekście polskiego rynku i polskich konsumentów.

Wykres cen

Aktualna sytuacja na polskim rynku gazu

Polski rynek gazu znajduje się obecnie w specyficznej sytuacji. Z jednej strony, dzięki wieloletnim inwestycjom w dywersyfikację dostaw (terminal LNG w Świnoujściu, gazociąg Baltic Pipe), Polska jest relatywnie dobrze przygotowana do funkcjonowania bez rosyjskiego gazu. Z drugiej strony, ochrona odbiorców indywidualnych poprzez system taryfowy i tarcze antyinflacyjne sprawia, że polska gospodarka domowa jest w dużej mierze odizolowana od rzeczywistych wahań cen rynkowych.

Kluczowe uwarunkowania obecnej sytuacji to:

  • Wysokie wypełnienie europejskich magazynów gazu (ponad 60% na początku maja 2023, co stanowi wartość znacznie wyższą niż średnia dla tego okresu)
  • Uruchomienie gazociągu Baltic Pipe, który docelowo ma zapewnić do 10 mld m³ gazu rocznie
  • Zwiększona przepustowość terminala LNG w Świnoujściu (do 6,2 mld m³ rocznie)
  • Obowiązywanie do końca 2023 roku mechanizmów ochrony odbiorców indywidualnych przed wzrostem cen
  • Spadek cen gazu na europejskich giełdach do poziomu około 40-50 EUR/MWh (z ponad 300 EUR/MWh w sierpniu 2022)

Prognozy cenowe na lata 2023-2024

Na podstawie analizy aktualnej sytuacji rynkowej, kontraktów terminowych oraz prognoz czołowych instytucji analitycznych, możemy nakreślić następujący scenariusz cenowy dla polskiego rynku gazu na lata 2023-2024:

II połowa 2023 roku

Ceny na europejskich giełdach gazu prawdopodobnie utrzymają się na relatywnie stabilnym poziomie 40-60 EUR/MWh, z możliwymi okresowymi wzrostami w okresie zimowym (do 70-80 EUR/MWh). Jest to poziom znacznie niższy niż w szczycie kryzysu 2022 roku, ale wciąż około 2-3 razy wyższy niż przed pandemią COVID-19.

Dla polskich odbiorców indywidualnych ceny pozostaną zamrożone do końca 2023 roku na poziomie 200,17 zł/MWh netto (zgodnie z tarczą antyinflacyjną), co stanowi około 45 EUR/MWh. Oznacza to, że gospodarstwa domowe będą względnie chronione przed wahaniami rynkowymi do końca roku.

Dla firm i przemysłu sytuacja będzie bardziej zróżnicowana, w zależności od posiadanych kontraktów. Większość przedsiębiorstw będzie odczuwać skutki wysokich cen kontraktowych wynegocjowanych w okresie kryzysu 2022 roku, choć nowe kontrakty będą zawierane po niższych stawkach.

"Druga połowa 2023 roku powinna przynieść stabilizację cen gazu na europejskich rynkach. Kluczowe znaczenie będzie miał poziom zapełnienia magazynów przed sezonem grzewczym oraz dostępność globalnych dostaw LNG."

— Dr Joanna Maćkowiak-Pandera, Forum Energii

I połowa 2024 roku

Ten okres będzie kluczowy dla polskich konsumentów, ponieważ z końcem 2023 roku wygasają obecne mechanizmy ochronne. Bez przedłużenia tarcz antyinflacyjnych odbiorcy indywidualni mogą doświadczyć znaczącego wzrostu cen, choć zapewne nie tak drastycznego, jak miałoby to miejsce przy cenach kryzysowych z 2022 roku.

Według prognoz, jeśli mechanizmy ochronne nie zostaną przedłużone, rachunki za gaz dla gospodarstw domowych mogą wzrosnąć o 40-60% od stycznia 2024 roku. Przy czym dokładna skala podwyżek będzie zależała od decyzji Urzędu Regulacji Energetyki odnośnie nowych taryf.

Dla odbiorców biznesowych sytuacja powinna ulec nieznacznej poprawie, ponieważ więcej firm będzie mogło zawrzeć kontrakty na korzystniejszych warunkach niż w szczycie kryzysu.

II połowa 2024 roku

W drugiej połowie 2024 roku spodziewana jest dalsza stopniowa normalizacja rynku. Kontrakty terminowe wskazują na przewidywane ceny w przedziale 35-50 EUR/MWh, choć z typowym sezonowym wzrostem w okresie zimowym.

Istotnym czynnikiem stabilizującym powinno być pełne wykorzystanie przepustowości gazociągu Baltic Pipe oraz zakończenie części prac związanych z rozbudową terminalu LNG w Świnoujściu, co zwiększy elastyczność polskiego systemu gazowego.

Porównanie cen

Główne czynniki determinujące przyszłe ceny gazu

Przyszłe ceny gazu w Polsce będą kształtowane przez szereg czynników o charakterze lokalnym i globalnym. Oto najważniejsze z nich:

1. Czynniki geopolityczne

Dalszy przebieg wojny w Ukrainie oraz relacje Unii Europejskiej z Rosją będą miały istotny wpływ na europejski rynek gazu. Choć Europa znacząco ograniczyła zależność od rosyjskiego surowca, to całkowite odcięcie pozostałych dostaw mogłoby spowodować ponowną destabilizację rynku.

Dla Polski istotne znaczenie będzie miała również stabilność dostaw z Norwegii przez Baltic Pipe oraz dostępność LNG na rynkach globalnych.

2. Regulacje cenowe i wsparcie odbiorców

Kluczową kwestią dla polskich konsumentów będzie przyszłość mechanizmów ochronnych po 31 grudnia 2023 roku. Możliwe są następujące scenariusze:

  • Całkowite wygaszenie ochrony taryfowej i powrót do rynkowych mechanizmów kształtowania cen
  • Przedłużenie obecnych mechanizmów na rok 2024
  • Wprowadzenie nowych, zmodyfikowanych form ochrony, np. skierowanych do najbardziej wrażliwych grup odbiorców

Obecnie najbardziej prawdopodobny wydaje się trzeci scenariusz, czyli stopniowe odchodzenie od powszechnej ochrony taryfowej na rzecz bardziej celowanego wsparcia.

3. Zapełnienie magazynów gazu

Europa wychodzi z zimy 2022/2023 z rekordowo wysokimi poziomami zapełnienia magazynów gazu (ponad 60% w maju 2023 wobec średniej wieloletniej około 40% dla tego okresu). Jest to bardzo korzystna sytuacja, która powinna zmniejszyć presję na zakupy w sezonie letnim i ograniczyć ryzyko ekstremalnych wzrostów cen w kolejnym sezonie grzewczym.

Polska ma obecnie zapełnione magazyny w około 65%, co stanowi dobry punkt wyjścia do przygotowań do sezonu grzewczego 2023/2024.

4. Globalny rynek LNG

Ważnym czynnikiem będzie sytuacja na globalnym rynku LNG, szczególnie w kontekście popytu z Azji (przede wszystkim z Chin). Zwiększony popyt azjatycki w połączeniu z ograniczoną podażą może prowadzić do rywalizacji o dostawy między Europą a Azją i skutkować wzrostem cen.

Z drugiej strony, planowane uruchomienie nowych mocy eksportowych LNG w USA i Katarze w latach 2023-2024 powinno zwiększyć globalną podaż i działać stabilizująco na ceny.

"Globalny rynek LNG jest kluczowy dla stabilizacji cen gazu w Europie. W 2022 roku Europa zwiększyła import LNG o ponad 60%, co pomogło zastąpić ubytek rosyjskiego gazu, ale jednocześnie napędziło globalny wzrost cen. W 2023 i 2024 roku spodziewamy się większej równowagi na tym rynku."

— Międzynarodowa Agencja Energetyczna, Raport Q1 2023

5. Polityka klimatyczna UE

Długoterminowo na ceny gazu będzie wpływać polityka klimatyczna UE i tempo transformacji energetycznej. Pakiet Fit for 55 oraz REPowerEU przewidują przyspieszenie odchodzenia od paliw kopalnych, co w dłuższej perspektywie może ograniczyć popyt na gaz w Europie.

Jednocześnie w perspektywie 2-3 lat gaz nadal będzie odgrywał rolę paliwa przejściowego, szczególnie w kontekście odchodzenia od węgla, co w przypadku Polski ma szczególne znaczenie.

Rekomendacje dla różnych grup odbiorców

W obliczu przedstawionych prognoz i uwarunkowań rynkowych, różne grupy odbiorców gazu w Polsce powinny rozważyć następujące strategie:

Gospodarstwa domowe

  • Przygotowanie się na potencjalny wzrost rachunków od stycznia 2024, jeśli obecne mechanizmy ochronne nie zostaną przedłużone
  • Wdrożenie działań zwiększających efektywność energetyczną, takich jak termomodernizacja, wymiana przestarzałych kotłów gazowych na modele kondensacyjne
  • Rozważenie inwestycji w hybrydowe systemy ogrzewania (np. połączenie kotła gazowego z pompą ciepła)
  • Śledzenie informacji o programach wsparcia i dotacjach na modernizację systemów grzewczych

Małe i średnie przedsiębiorstwa

  • Analiza obecnych umów na dostawy gazu i rozważenie ich renegocjacji, jeśli zostały zawarte w szczycie kryzysu cenowego
  • Monitorowanie ofert alternatywnych dostawców gazu
  • Wdrożenie systemów monitoringu i optymalizacji zużycia gazu
  • Rozważenie dywersyfikacji źródeł energii, np. poprzez inwestycje w fotowoltaikę czy pompy ciepła

Duże przedsiębiorstwa i przemysł

  • Analiza możliwości zakontraktowania dostaw gazu w formule indeksowanej do cen rynkowych, co pozwoli skorzystać z prognozowanych spadków cen
  • Rozważenie bezpośredniego importu LNG (w przypadku największych odbiorców)
  • Implementacja zaawansowanych systemów zarządzania energią
  • Analiza możliwości wprowadzenia technologii poprawiających efektywność energetyczną lub częściowe zastąpienie gazu innymi nośnikami energii

Podsumowanie

Polski rynek gazu przeżył w 2022 roku poważne wstrząsy, jednak dzięki długofalowej polityce dywersyfikacji dostaw oraz wprowadzonym mechanizmom ochronnym, konsumenci indywidualni zostali relatywnie dobrze zabezpieczeni przed ekstremalnymi wzrostami cen.

Prognozy na lata 2023-2024 wskazują na stopniową stabilizację sytuacji, choć ceny pozostaną wyższe niż przed kryzysem. Kluczowym momentem dla polskich odbiorców będzie początek 2024 roku, gdy wygasną obecne mechanizmy ochronne.

Długofalowo polski rynek gazu czeka dalszy rozwój i transformacja, związana zarówno z finalizacją kluczowych inwestycji infrastrukturalnych (Baltic Pipe, rozbudowa terminalu LNG), jak i z szerszymi trendami europejskiej polityki klimatycznej i energetycznej.

Najbliższe 18 miesięcy powinno przynieść dalszą normalizację sytuacji rynkowej, choć przy utrzymaniu cen na poziomie wyższym niż historycznie. Dla konsumentów kluczowe będzie podejmowanie działań zwiększających efektywność energetyczną oraz świadomy wybór ofert dostawców gazu.